Adrenogenitaal syndroom (AGS)

Wat is het adrenogenitaal syndroom?

Het adrenogenitaal syndroom (AGS) is een aangeboren aandoening. AGS leidt tot problemen met de hormoonproductie in de bijnierschors. Hierbij ontstaan teveel androgenen (geslachtshormonen), meestal te weinig cortisol en soms ook te weinig aldosteron. AGS wordt ook wel congenitale bijnierschors-hyperplasie genoemd.

Oorzaken

AGS is een erfelijke aandoening. Een foutje (mutatie) in het erfelijk materiaal (DNA) veroorzaakt dat een hulpstof (enzym) in de bijnieren verzwakt of afwezig is. Meestal gaat het om het enzym 21-hydroxylase. De bijnier heeft dit enzym nodig voor het maken van hormonen: cortisol en aldosteron. Door het tekort aan het enzym ontstaat er een tekort in de aanmaak van deze hormonen. Dit wordt opgemerkt door de hypofyse (hersenhormoonklier) die vervolgens een hormoonsignaal (ACTH) stuurt naar de bijnier. Het ACTH blijft de bijnieren stimuleren om de cortisolproductie te stimuleren, maar de bijnier kan dit niet. De bijnieren worden hierdoor groter (in medische termen wordt dit hyperplasie genoemd) en gaan nog harder werken. Ze kunnen echter door het enzymprobleem geen cortisol en aldosteron maken, maar wel een derde  hormoonsoort: androgenen (mannelijke hormonen). Het tekort aan cortisol en aldosteron en het overschot aan androgenen leiden tot allerlei klachten en verschijnselen. De ernst van het ziektebeeld is hierbij sterk afhankelijk van het enzymtekort. AGS komt voor in een ernstige vorm (klassieke AGS) waarbij er geen tot nauwelijks enzymactiviteit meer is, maar ook in een mildere vorm (niet-klassieke AGS) met nog enige enzymactiviteit van 30-50%. Bij de klassieke AGS wordt onderscheid gemaakt in de klassieke vorm mét en zonder aldosterontekort. Aldosteron werkt normaal als zoutsparend hormoon: het zorgt ervoor dat de nier zout kan vasthouden. Als er een tekort is aan aldosteron leidt dit tot zoutverlies in de urine; dit wordt ook wel “zoutverliezend” genoemd.

Incidentie

Klassieke AGS (op basis van 21 hydroxylase deficiëntie) komt voor bij 1 op 10.000-20.000 geboorten. Jaarlijks worden in Nederland ongeveer 15-20 kinderen geboren met AGS. Niet-klassieke AGS komt voor bij 0.1-0.2% van de Nederlandse bevolking.

Gevolgen

De klassiek zoutverliezende vorm van AGS is de ernstigste vorm en de symptomen treden al vlak na de geboorte op. Na de geboorte treedt al na enkele dagen (meestal na de eerste week) ernstig zoutverlies op. Dit leidt zonder behandeling tot uitdroging en gewichtsverlies van de baby. Het zoutgehalte in het bloed is dan te laag en het kaliumgehalte is te hoog. Deze levensbedreigende situatie wordt een salt wasting (zout verliezende) crisis genoemd. Door het teveel aan androgenen zien de uitwendige geslachtsdelen er bij meisjes mannelijk uit. De inwendige genitalia (baarmoeder en eierstokken) zijn echter normaal aangelegd. De genitalia van jongens zijn normaal aangelegd. Jongens lopen het hoogste risico op een salt wasting crisis omdat ze niet door een onduidelijk genitaal al worden opgemerkt. Hiervoor is de hielprik screening opgezet.

De klassieke niet-zoutverliezende vorm van AGS is iets milder omdat er geen sprake is van zoutverlies. Er is echter ook een tekort aan cortisol en een overschot aan androgenen. Ook deze vorm kan bij meisjes vaak al bij de geboorte aan het licht komen door vermannelijking van de uitwendige geslachtsdelen. Bij jongens wordt deze vorm meestal bij het hielprikprogramma ontdekt.

De niet-klassieke vorm van AGS wordt meestal pas op latere leeftijd ontdekt. Bij deze vorm is er geen sprake van zoutverlies en meestal ook niet van een ernstig cortisoltekort. De klachten en verschijnselen ontstaan vooral door teveel androgenen. Bij vrouwen kan daardoor sprake zijn van acne van de huid, overbeharing en menstruatieproblemen. Bij mannen zijn de tekenen minder duidelijk. Sommige mensen zijn geheel klachtenvrij.

Onderzoek & diagnose

De opsporing van de klassieke vorm van AGS is opgenomen in het hielprikprogramma. Bij alle pasgeborenen wordt in de eerste week na de geboorte bloed afgenomen (hielprik). Dankzij de hielprik kan klassieke AGS snel worden ontdekt. Bij een vermoeden op niet-klassieke AGS op latere leeftijd wordt ook bloedonderzoek gedaan. Soms is een aanvullend onderzoek nodig: een ACTH-test (SynACTHen ®). Daarbij wordt ACTH via een infuus toegediend. Dit zorgt ervoor dat de bijnier gestimuleerd wordt waardoor milde defecten beter gevonden kunnen worden. Voor en na de toediening wordt bloedonderzoek gedaan. Ook is het mogelijk om genetisch (DNA) onderzoek te laten verrichten zodat AGS kan worden bevestigd.

Behandeling

AGS is niet te genezen, maar wel goed te behandelen. De behandeling is gericht op het aanvullen van het tekort aan cortisol en aldosteron en het verminderen van de aanmaak van androgenen.

Het cortisoltekort wordt behandeld met medicijnen, zoals hydrocortison of cortisonacetaat. Omdat normaal de gezonde bijnieren bij ziekte, ernstige stress of een operatie extra cortisol maken, moet in deze situatie de dosering van deze medicijnen worden verhoogd om een ernstige bijniercrisis te voorkomen. Het geven van cortisol zorgt er ook voor dat de aanmaak van androgenen minder wordt. Dit komt omdat het geven van cortisol ook invloed heeft op de productie van ACTH in de hersenen. ACTH wordt dan minder geproduceerd waardoor ook de productie van mannelijke hormonen minder wordt. Het aldosterontekort wordt behandeld met het medicijn fludrocortison. De juiste dosering van de medicijnen moet steeds nauwkeurig worden bekeken om klachten en verschijnselen en gezondheidsproblemen op lange termijn te voorkomen. De behandeling van AGS is een behandeling op maat. Bij de niet klassieke vorm van AGS is vaak geen behandeling nodig. Klachten van overmatige mannelijke hormonen kunnen ook met andere medicatie (bijvoorbeeld de pil) behandeld worden.

Bij meisjes die worden geboren met vermannelijking van de uitwendige geslachtsdelen is operatie soms nodig. Deze zorg vindt plaats in  gespecialiseerde ziekenhuizen met een team van deskundigen.

Ideeën & opmerkingen

Heeft u naar aanleiding van deze informatie ideeën of suggesties dan verzoeken wij u contact op te nemen.