PCOS

Wat is PCOS?

PCOS is de afkorting voor polycysteus ovarium syndroom. Letterlijk betekent dit dat er meerdere (poly) vochtblaasjes (cysten) in de eierstok (ovarium) aanwezig zijn.

Hoe PCOS ontstaat, is niet bekend. Waarschijnlijk is er niet één oorzaak en zijn meerdere hormonen betrokken bij PCOS. Zo is er veelal een verhoogde waarde van het LH (luteïniserend hormoon, het hormoon dat de eisprong opwekt), eventueel een verhoging van de waarde van het testosteron, en soms ook van het insuline (het hormoon dat de waarden van de bloedsuikers regelt), in combinatie met een relatief te lage waarde van het FSH (follikel stimulerend hormoon, het hormoon dat de rijping van de eiblaasjes stimuleert). Hierdoor is de rijping van de eiblaasjes verstoord. Het gevolg is dat in de eierstok meerdere kleine met vocht gevulde blaasjes aanwezig zijn. Deze “cystes” zijn dus gewoon eiblaasjes en kunnen en hoeven niet verwijderd te worden.

Door de stoornis in de rijping van de eiblaasjes blijft de eisprong vaak uit en ontstaat er onregelmatigheid in de menstruatiecyclus. In de normale menstruatiecyclus treden ongeveer dertien tot veertien menstruaties op per jaar, bij PCOS minder dan acht per jaar. De periode tussen de menstruaties wordt dus langer dan vijf tot zes weken (oligomenorroe) of de menstruatie blijft gedurende een half jaar of langer weg (amenorroe).

Bij wie komt PCOS voor?

PCOS komt voor bij 5 tot 10 procent van alle vrouwen. In sommige families komt PCOS vaker voor. Ook overgewicht speelt een rol. Vrouwen die aanleg hebben voor PCOS krijgen PCOS als ze dikker worden. Omdat overgewicht tegenwoordig vaker voorkomt, komt PCOS mogelijk ook vaker voor.

Gevolgen

Mogelijke gevolgen van PCOS op korte termijn

• Overbeharing (volgens mannelijk patroon)
• Acné
• Verminderde vruchtbaarheid
• Verhoogd risico op een miskraam
• Verhoogd risico op zwangerschapscomplicaties (hoge bloeddruk, diabetes gravidarum (zwangerschapsdiabetes))

Mogelijke gevolgen van PCOS op lange termijn

Gevolgen voor de algemene gezondheid
Vrouwen met PCOS hebben mogelijk een verhoogde kans om op latere leeftijd gezondheidsproblemen te krijgen. Meestal treden deze problemen pas rond of na de overgang op. Dit zijn diabetes mellitus type 2 (suikerziekte), hoge bloeddruk, een verhoogd cholesterolgehalte, hart- en vaatziekten en op jonge leeftijd al een verhoogde kans op kanker van het baarmoederslijmvlies (endometriumcarcinoom). Veel van deze problemen hangen samen met overgewicht en een verminderde gevoeligheid voor insuline. Vroegtijdige vaststelling en behandeling van deze problemen kan de gevolgen op lange termijn verminderen.

Diabetes mellitus (type 2)
Ongeveer de helft van de vrouwen met PCOS heeft overgewicht. Overgewicht gaat vaak samen met een verminderde gevoeligheid voor insuline. Om de waarde van het glucose op een normaal niveau te houden wordt er meer insuline aangemaakt. Als de waarden van het glucose te hoog blijven raakt de suikerstofwisseling gestoord en ontstaat er uiteindelijk suikerziekte (diabetes mellitus type 2).

Hoge bloeddruk, verhoogd cholesterolgehalte en hart- en vaatziekten
Overgewicht, een hoge waarde van het testosteron en suikerziekte geven een verhoogde kans op een hoge bloeddruk, een verhoogd cholesterolgehalte en hart- en vaatziekten.

Behandeling van deze problemen door middel van afvallen, een dieet, meer beweging en zo nodig door medicijnen verlaagt de kans op schade voor uw lichaam. Uw arts kan u hierbij helpen.

Onderzoek & diagnose

Onderzoek

Om PCOS vast te stellen, vindt er meestal bloedonderzoek en echoscopisch onderzoek plaats. Door middel van inwendige echoscopisch onderzoek (een echo via de vagina) kunnen de eierstokken worden beoordeeld op het voorkomen van meerdere eiblaasjes. Daarnaast zal de arts indien nodig kijken naar de mate van overbeharing en/of acné die aanwezig is.

Bloedonderzoek
Om na te gaan hoe hoog de waarden van het FSH, LH, testosteron, oestrogeen en progesteron, en indien nodig prolactine (hormoon dat de menstruatiecyclus kan beïnvloeden) zijn, wordt het bloed onderzocht.
Bij afwijkingen in deze waarden vindt eventueel verder onderzoek plaats, bijvoorbeeld naar de waarden van de bloedsuikers (glucose) en eventueel naar insuline en cholesterol. Of aanvullend onderzoek naar een andere oorzaak van verhoogde androgenen (o.a. testosteron).

Echoscopie
In de normale situatie worden tot halverwege de cyclus, in elke eierstok, drie tot acht eiblaasjes (3-10 mm in doorsnede) gezien door middel van inwendige vaginale echo. Bij PCOS zijn er vaak (niet altijd) meer dan tien tot twaalf eiblaasjes in een of beide eierstokken te zien. Is een inwendige echo niet goed mogelijk of ongewenst, dan kan de echo ook via de buikwand gemaakt worden, dan moet wel de blaas goed gevuld zijn.

Diagnose

Er kan sprake zijn van PCOS als u minstens twee van de volgende drie kenmerken heeft (de zogenaamde Rotterdam criteria):

• Er zijn minder dan 8 menstruaties per jaar (oligomenorroe), of de menstruatie blijft geheel uit (amenorroe).
• U hebt een verhoogde waarde van het testosteron en/of verschijnselen die passen bij een verhoogde waarde van het testosteron, zoals bijvoorbeeld acné of overbeharing volgens een mannelijk patroon.
• Bij echoscopie worden er polycysteuze eierstokken gezien (>12 eiblaasjes in 1 of beide eierstokken).

Behandeling

Wanneer behandelen?

Als u overgewicht hebt bestaat er een risico voor uw algehele gezondheid en is afvallen de behandeling van eerste keus. Bij langdurig uitblijven van de menstruatie kan het verstandig zijn minstens vier keer per jaar een bloeding op te wekken om het slijmvlies van de baarmoeder af te stoten. Dit om de kans op baarmoederslijmvlieskanker te verminderen. Meestal kan dit gewoon met behulp van de pil. Andere mogelijkheden zijn bijvoorbeeld een hormoonhoudend spiraal of 4 maal per jaar een progesteronkuur van 7-10 dagen. U kunt dit met de gynaecoloog bespreken.
Bij acné of overbeharing zal de mate van de klacht van invloed zijn op het wel of niet behandelen. De gewone anticonceptiepil is meestal het middel van eerste keus. Voor zichtbaar effect op de overbeharing moet u de pil vaak wel minimaal 6 maanden gebruiken om te zien of het effect heeft. Bij hardnekkige overbeharing kunt u een lokale behandeling (bv. met laser) overwegen. Daarnaast zijn er soms nog andere medicamenteuze opties die de arts met u kan bespreken. Als medicamenteuze behandeling onvoldoende resultaat geeft dan kunt u een afspraak met de dermatoloog overwegen.

Welke behandelingen zijn er als u zwanger wilt worden?

Afvallen
Bij vrouwen met overgewicht is afvallen erg belangrijk. Vaak herstelt de cyclus zich dan en treden spontaan eisprongen op. Als u behandeld wordt met tabletten of injecties, verhoogt afvallen de kans op zwangerschap sterk.

Vraag om steun als afvallen u zelf niet lukt. Eventueel kunt u, via de huisarts of gynaecoloog, een verwijzing voor een diëtist krijgen. Naast gezonde voeding, is ook voldoende lichaamsbeweging zeer belangrijk. Vaak zal uw leefstijl moeten worden aangepast om tot een goed resultaat te komen.

Andere behandelmogelijkheden
Verdere (medicamenteuze of chirurgische) behandelingen zijn erop gericht om iedere maand een eisprong te krijgen. Het opwekken van de eisprong met tabletten of injecties wordt ovulatie-inductie genoemd.

De mogelijkheden zijn:

• Clomifeen citraat, clomid, tabletten (eerste keus)
• Injecties: gonadotrofine (FSH)
• Elektrocoagulatie van de eierstokken: LEO-procedure met behulp van een kijkoperatie.
• Letrozol tabletten (in Nederland nog niet geregistreerd als middel bij behandeling voor ovulatie-inductie, echter de resultaten in het buitenland zijn veelbelovend)

Als bovenstaande behandelingen allen geen effect hebben, kan er als laatste mogelijkheid overgegaan worden op een IVF-behandeling. Vrouwen met PCOS hebben een grotere kans op een overstimulatie bij IVF.

Tenslotte

PCOS kan een belangrijke invloed op uw leven hebben. Onzekerheid of het zal lukken om zwanger te worden, de opgave om af te vallen, de vele ziekenhuisbezoeken tijdens de fertiliteits- (vruchtbaarheids-)behandeling, eventueel de noodzaak om hormonen te gebruiken en de vaak herhaalde teleurstelling dat een behandeling niet gelukt is, kan allemaal emotioneel zwaar zijn. Bespreek uw gevoelens met uw partner, goede vrienden, familie en eventueel op uw werk.
Ook overbeharing, acné en overgewicht kunnen het zelfbeeld verlagen. Vaak lukt het niet deze problemen naar volle tevredenheid te behandelen en u kunt hiervan last ervaren in uw sociale leven.

Ondersteuning door een arts, psycholoog, diëtist en/of schoonheidsspecialist en ook contact met lotgenoten kan helpen.

Informatie delen

Ideeën & opmerkingen

Heeft u naar aanleiding van deze informatie ideeën of suggesties dan verzoeken wij u contact op te nemen.