Cortisol in speeksel test

Indicaties

Diagnostiek bij verdenking op hypercortisolisme.

Bij bijnierincidentaloom

Achtergrond

Bij gezonde personen vertoont de cortisolconcentratie een dag-nacht ritme. Rond 23:00 uur is normaal gesproken de cortisolconcentratie in speeksel het laagst.

Werkwijze

a. Contactgegevens van de uitvoerenden en verantwoordelijken

b. (relatieve)Contra-indicaties

• Gebruik exogene steroïden (fysiologisch + analytisch)
• Mondbloedingen (foutief positief door cortisol uit bloed)
• Leeftijd < 5 jaar (i.v.m. kans op doorslikken kauwswab)

c. Bijwerkingen en mogelijke complicaties

• Doorslikken kauwswab

d. Voorbereiding/ voorzorgsmaatregelen

• Verstrek synthetische kauwswab (zonder additiva, bijv. Salivette Blauw )
• Niet eten, drinken en roken één uur voorafgaand aan verzameling.
• Niet tandenpoetsen 30 minuten voorafgaand aan verzameling.

e. Uitvoering

• Tussen 22:00 en 23:59 uur: 1 minuut kauwen op synthetische swab.
  Voor kinderen kan eventueel een alternatief tijdstip van 30 minuten voor de reguliere bedtijd worden gehanteerd.
• Kauwswab binnen 4 dagen naar laboratorium opsturen/ brengen.

f. Bepalingsmethoden laboratorium

Let op! Bepalingsmethoden kunnen per laboratorium verschillen.

Cortisol in speeksel (kauwswab): LC-MSMS of immunoassay

g. Referentiewaarden

Zie h.

h. Interpretatie

Let op! Afkapgrenzen en interpretatie zijn methode-afhankelijk. Overleg met uw endocrinoloog en/of laboratorium specialist klinische chemie voor de afkapgrenzen voor uw laboratorium en interpretatie van de test.

Als indicatie worden in onderstaande tabel de afkapgrenzen voor een LC-MS/MS methode getoond om een hypercortisolisme uit te sluiten dan wel aan te tonen. Het meten van cortisol met een LC-MS/MS methode heeft als voordeel dat ook cortison kan worden gekwantificeerd

i. Opmerkingen

• Samen met de overnacht dexamethasonsuppressietest en de uitscheiding van vrij cortisol in de 24-uurs urine is de middernacht speeksel cortisol de methode om hypercortisolisme aan te tonen dan wel uit te sluiten.
• De speeksel cortisol concentratie is nomaliter lager dan de speeksel cortison concentratie. Wanneer de speeksel cortisol concentratie hoger is dan de speeksel cortison concentratie kan dit duiden op gebruik van exogene steroïden of remming van 11ß–hydroxysteroid dehydrogenase.
• Foutief verhoogde cortisol concentraties kunnen voorkomen bij:
  • Remming van 11ß–hydroxysteroid dehydrogenase, zoals bijvoorbeeld door drop, zoethout(thee) en sommige medicijnen (Carbenoxolon).
  • Sommige synthetische glucocorticoïden
  • Methodeafhankelijk (met name bij immunoassays)
  • Bloedbijmenging.

Literatuur

• Nieman LK, Biller BM, Findling JW, Newell-Price J, Savage MO, Stewart PM, Montori VM, “The diagnosis of Cushing’s syndrome: an Endocrine Society Clinical Practice Guideline.“ J Clin Endocrinol Metab. May 2008, 93(5):1526–1540
• Francesca Pecori Giraldi, Alberto G. Ambrogio, “Variability in laboratory parameters used for management of Cushing’s syndrome”, Endocrine. 2015; 50(3): 580–589
• Nieman LK, “ Cushing’s Syndrome: Update on signs, symptoms and biochemical screening” Eur J Endocrinol. 2015 Oct; 173(4): M33–M38.
• Bons JA, et al. Cortisol and Cushing’s syndrome. Ned Tijdschr Geneeskd. 2012;156(10):A3556.
• Grethe Å et al., “Bedtime Salivary Cortisol as a Screening Test for Cushing Syndrome in Children.” J Endocr Soc. 2021 Mar 4;5(5):bvab033.

Ideeën & opmerkingen

Heeft u naar aanleiding van deze informatie ideeën of suggesties dan verzoeken wij u contact op te nemen.